Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie od 2022 roku promuje w kwietniu, miesiącu nauki obywatelskiej, ideę crowdsourcingu – zaangażowania wiedzy i czasu osób ochotniczo dostarczających danych jednostkom uprawiającym czy wspierającym naukę. Ten sposób kolektywnej pracy naukowej bywa wykorzystywany także w badaniach nad rękopisami. Najczęściej przybiera to postać sporządzania przez wolontariuszy i wolontariuszki transkrypcji fragmentów rękopisów. Mimo rozwoju programów do automatycznej transkrypcji jak Transkribus, przynajmniej na razie ludzkie spojrzenie ciągle bywa jeszcze przydatne.

W kwietniu 2022 roku przy okazji opracowywania sztambucha Filipa Jakoba Eberta (Philippus Jacobus Ebert Varsoviensis) pracownik Gabinetu Rękopisów Łukasz Ratajczak – przy wsparciu Oddziału Promocji BUW zdecydował się poprosić użytkowników Biblioteki o pomoc w odczytywaniu składających się na jego zawartość różnojęzycznych wpisów. Do kontaktu z chętnymi do transkrypcji posłużył profil BUW na Facebooku. Każdego dnia, w którym ogłaszano kolejne wpisy, co najmniej kilkanaście osób brało udział w swego rodzaju zawodach, których efektem była wydatna pomoc dla zespołu Gabinetu Rękopisów. Aby oddzielić wpisy dotyczące transkrypcji od innych ukazujących się na profilu oraz po to, żeby informacje trafiały wyłącznie do zainteresowanych osób, powstała, koordynowana przez pomysłodawców transkrypcji wpisów w sztambuchu, grupa TranskriBUW. Dekodujemy rękopisy.

W kwietniu 2023 roku w maraton transkrypcyjny, obejmujący już cały przegląd form rękopiśmiennych – etykiety geologiczne, marginalia, telegramy patriotyczne, mapy rękopiśmienne i in., włączyło się na grupie ponad sto osób. Od zakończenia z sukcesem tej akcji w BUW dojrzewał pomysł stworzenia platformy transkrypcyjnej, na której byłoby łatwiej realizować podobne pomysły i wykorzystać zainteresowanie grupowiczów problematyką transkrypcji historycznych źródeł

Po kilkunastu miesiącach prac udało się uruchomić portal TranskriBUW, na którym znajduje się platforma. Aplikacja ta działa w oparciu o otwarty system zarządzania treścią dla kolekcji cyfrowych Omeka. Przed rozpoczęciem pracy trzeba założyć konto (e-mail z prośbą o założenie go wraz z propozycją loginu należy wysłać na adres: transkrypcje.buw@uw.edu.pl). Na platformie znajdują się propozycje tekstów do odpisywania. Czasami są to dłuższe teksty, które w przyszłości zostaną wykorzystane w pracach naukowych lub do celów promocyjnych BUW; czasami jednak do odczytania są niezbyt długie, ale sprawiające trudności, wpisy rękopiśmienne na obiektach różnego typu. Obecnie szukamy pomocy w odczytaniu kilku not na mapach i rysunkach architektonicznych.

Ponieważ chcemy otrzymać teksty przepisane jednolicie według określonych zasad, zaproponowaliśmy krótki podręcznik dla transkrybentów. Ogólne zasady korzystania z platformy zostały także omówione podczas webinaru o transkrypcji map rękopiśmiennych, którego zapis dostępny jest na profilu BUW na Youtubie. Wkrótce w zakładkach „Jak to działa” i „Zasady transkrypcji” zostanie umieszczony bardziej szczegółowy opis działania platformy i zasady transkrypcji uwzględniające bardziej skomplikowane problemy, z którymi stykamy się w zaproponowanych tekstach. Nie oczekujemy, że transkrybent, który rozpoczął przepisywanie konkretnej strony, będzie odpowiedzialny za jej całkowite ukończenie. Zachęcamy do tego, żeby nad jednym skanem pracowało kilka osób. Ponadto prosimy o opisywanie swoich wątpliwości związanych z przepisywanym tekstem w uwagach. Fragmenty trudne dla jednej osoby, mogą się okazać bezproblemowe dla innej. W ten sposób odpisywanie tekstów nie będzie zbyt obciążające, a nawet może stać się okazją do ciekawych dyskusji i nawiązywania współpracy z nowymi osobami.

W jaki sposób pracownicy BUW wykorzystają przepisane teksty? Wszystkie transkrypcje przejdą proces weryfikacji i zatwierdzenia. Ostateczna forma tekstu transkrypcji w postaci pliku txt zostanie dołączona do skanów obiektu w Crispie i będzie możliwa do pobierania, tak jak to dotychczas było możliwe w przypadku skanów obiektów w formatach pdf i jpg. W uniwersyteckiej bibliotece cyfrowej utworzono już nawet specjalna kolekcję #TranskriBUW” gromadzącą wszystkie obiekty wzbogacone o transkrypcję tekstu.

Jednocześnie treść odpisów, będzie wykorzystana zgodnie z wcześniejszym planem: jeśli do transkrypcji umieszczona została karta z niezrozumiałą dla katalogera zapiską rękopiśmienną (np. objaśnieniem, opisem obiektu, notką proweniencyjną itp.) to treść zostanie wykorzystana do sporządzenia opisu obiektu. Czasami, jak w przypadku aktualnie umieszczonych na platformie relacji świadków Powstania Warszawskiego spisanych przez Wacława Borowego, odpisy zostaną wykorzystane do przygotowania prezentacji związanej z kolejną rocznicą wybuchu powstania.

To dopiero początek działania platformy. Już teraz wpisuje się ona w idee ważne w nauce i dla BUW: naukę obywatelską i otwartą naukę. Mamy nadzieję, że jej działanie przyczyni się do wzrostu zrozumienia procesów opracowania zasobów historycznych w bibliotece i generalnie – uznania znaczenia takich wysiłków dla rozwoju badań.