Średniowieczne rękopisy muzyczne to nie tylko bezcenne zabytki, obiekty zainteresowania historyków, liturgistów i muzykologów, ale i podstawa dla żywej działalności współczesnych wykonawców dawnej muzyki, której popularność – choć może niszowa – bynajmniej nie gaśnie, a zdaje się nawet rosnąć. Dlatego większe być może niż w przypadku innych zbiorów znaczenie ma ułatwienie dostępu do tych źródeł. Temu właśnie służy baza „Plainchant Sources in Poland – Cantus Planus in Polonia”, która umożliwia wszystkim zainteresowanym zapoznanie się z średniowiecznymi rękopisami ze zbiorów polskich zawierającymi śpiewy liturgiczne (chorał gregoriański).
O bazie opowiada nam w niniejszym wpisie dr Irina Chachulska związana z Instytutem Sztuki PAN, która aktualnie koordynuje prace nad wprowadzaniem do niej kolejnych źródeł.
Strona główna bazy „Cantus Planus in Polonia”
„Plainchant Sources in Poland – Cantus Planus in Polonia” – to nazwa bazy, która powstała w 2013 roku w ramach międzynarodowej sieci Cantus Index Network. Pierwszym kierownikiem polskiej sekcji „Cantus” był Bartosz Izbicki, zaś od 2018 baza jest prowadzona przez Irinę Chachulską przy Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Zakład Muzykologii).
Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn. I F 416, f. 1r (Graduale, XIV w.)
Założonym celem bazy jest pełny i funkcjonalny wgląd w zawartość średniowiecznych ksiąg liturgiczno-muzycznych przechowywanych w zbiorach polskich – zarówno tych służących liturgii mszalnej, jak też oficjum.
Każda umieszczana w bazie księga opisywana jest najpierw poprzez podanie czasu i miejsca jej powstania, proweniencji, rodzaju księgi liturgicznej i cech fizycznych, a także siglum źródła określającego jego aktualne miejsce przechowywania i sygnaturę (np. PL-WRu I F 416 = Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, sygnatura I F 416. Sigla są nadawane zgodnie z międzynarodowym systemem RISM [1]). Następnie księga jest indeksowana – do bazy wprowadzane są rekordy dla poszczególnych śpiewów, na który składa się: transkrypcja tekstu śpiewu, określenie miejsca wystąpienia danego śpiewu (folio), gatunek kompozycji (np. introit), przeznaczenie (święto) oraz niektóre ściśle muzyczne dane (np. modus, differentia). Zasadniczo do bazy wprowadza się zdjęcia indeksowanych ksiąg, a poszczególne indeksy przypięte są do zdjęć konkretnych stron.
Bazy zintegrowane w Cantus Index Network
Będąc częścią międzynarodowej sieci „Cantus Index Network” polska baza „Cantus Planus in Polonia” jest zintegrowana z innymi bazami tego typu, co daje szerokie możliwości badawcze. Mianowicie, za pomocą unikalnego numeru identyfikacyjnego (Cantus ID) nadawanego poszczególnym śpiewom możliwe jest natychmiastowe zestawienie wszystkich przekazów określonej kompozycji zindeksowanych w bazach poszczególnych krajów – w tym w polskiej.
Dalszy rozwój międzynarodowej platformy Cantus przewiduje możliwość wyszukiwania kompozycji po incipitach muzycznych bądź dowolnych fragmentach melodii. Co ważne „Cantus” zapewnia wolny dostęp (bez konieczności logowania) do wszystkich zindeksowanych źródeł.
W tej chwili „Cantus Planus in Polonia” obejmuje ponad 30.000 indeksów pochodzących z kilkunastu zindeksowanych ksiąg, co stanowi niewielki ułamek średniowiecznych zbiorów liturgicznych polskich bibliotek i archiwów. Obecnie jest indeksowany XIV-wieczny cysterski graduał z Henrykowa, przechowywany w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu (PL-WRu I F 416). W najbliższych planach – jeden z rękopisów norbertańskich.
Zestawienie wszystkich przekazów kompozycji w bazach Cantus Index Network
Wciąż powiększająca się baza „Cantus Planus in Polonia” już w obecnym stanie stanowi nieocenione źródło dla badaczy średniowiecznej muzyki i liturgii, a także wykonujących tę muzykę śpiewaków i kantorów.
[1] RISM, Répertoire International des Sources Musicales – rozwijany od 1952 roku międzynarodowy katalog źródeł muzycznych, od 2010 w pełni dostępny online. Przyjęty w nim system siglów bibliotecznych stał się powszechnie używanym przez światową muzykologię.