Konferencja HEART: relacja z sesji poświęconej rękopisom, psałterzom i fragmentom rękopiśmiennym

W dniach 11-12 kwietnia na Wydziale Neofilologii UW odbyła się konferencja Historical English Analysis and Research Tradition (HEART), która zgromadziła badaczy języka i literatury średniowiecznej Anglii. Specjalna sesja poświęcona rękopisom, psałterzom i fragmentom rękopiśmiennym obejmowała wykłady, prezentacje zabytków ze zbiorów specjalnych BUW oraz warsztaty.

Średniowieczne psałterze angielskie i fragmenty rękopiśmienne

Inauguracja sesji miała miejsce w piątkowy wieczór w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Po gościnnym wykładzie prof. M. Jane Toswell (University of Western Ontario, Kanada) pt. The layouts of vernacular psalters in early medieval England,  przedstawiony został krótki dokument filmowy The N-Psalter: Uncovering the Secrets of Medieval Manuscript Fragments, relacjonujący prace badawcze nad Psałterzem N prowadzone przez zespół polski pod kierunkiem prof. Moniki Opalińskiej (film został zrealizowany przez Marcina Laszczkowskiego przy wsparciu organizacyjnym Oddziału Promocji BUW). Sesji towarzyszyły dwa pokazy przygotowane przez Agnieszkę Fabiańską: wystawa planszowa poświęcona wybranym aspektom badań fizycznych i chemicznych, którym poddano fragmenty Psałterza znalezione w Elblągu oraz pokaz fragmentów rękopisów i starodruków z kolekcji BUW.

Większość obiektów zaprezentowanych w czasie sesji wybrano z kolekcji Gabinetu Rękopisów BUW. Pokazano przede wszystkim fragmenty manuskryptów użyte wtórnie – jako obleczenia, wyklejki i scyzury – do wzmocnienia opraw innych ksiąg rękopiśmiennych. Pozostałe fragmenty pokazane na wystawie służyły niegdyś do obleczenia opraw starych druków z kolekcji BUW, ale zostały wymontowane w czasie prac konserwatorskich.

Na wystawie obecny był także oprawny w pergamin tom ze zbiorów Gabinetu Starych Druków BUW pochodzący z kolekcji Samuela Meienreisa (właściciela woluminów, w których odkryto fragmenty Psałterza N). O przynależności tego druku do księgozbioru Meienreisa świadczy superekslibris odciśnięty na oprawie książki oraz odręczny podpis właściciela na karcie tytułowej. W tej części wystawy znalazły się ponadto listy Helmuta Gneussa dotyczące zawartości i proweniencji staroangielskiego Psałterza, w tym intrygującej hipotezy niemieckiego filologa łączącej losy kodeksu z Gunhildą, siostrą Harolda II, która po przegranej bitwie pod Hastings schroniła się w Brugii.

Trzy sztambuchy, dokumentujące podróże akademickie ich właścicieli, zamykały wystawę. Było to nawiązanie do zaginionego obecnie sztambucha Samuela Meienreisa, którego odpis wydany drukiem w 1929 r. jest jednym z ważniejszych źródeł do biografii elbląskiego teologa. Meienreis zbierał wpisy swoich przyjaciół z młodości oraz kolegów i profesorów z uniwersytetu w Lejdzie. To właśnie tam, podczas swoich dwuletnich studiów w latach 1600-1602 kupił książki, do oprawy których wykorzystano wtórnie fragmenty średniowiecznego Psałterza N.

Warsztaty

W drugim dniu konferencji, prof. Anna Wojtyś (Uniwersytet Warszawski) oraz prof. Barbara Wagner (Uniwersytet Warszawski) poprowadziły warsztaty na temat średniowiecznych ilustracji naukowych w oparciu o Traktat o astrolabium Geoffreya Chaucera. Traktat, zaplanowany jako podręcznik budowy i zastosowania jednego z najważniejszych średniowiecznych instrumentów astronomicznych, opatrzony został ilustracjami o różnym stopniu złożoności. Rozbieżności w treści i wykonaniu diagramów zachowanych w różnych rękopisach świadczą o dużej rozpiętości wiedzy i kompetencji pisarskich skrybów.

W czasie warsztatów uczestnicy konferencji i zaproszeni goście pracowali na schematach diagramów z rękopisów Traktatu o Astrolabium Chaucera, kopiując rysunki i uzupełniając ich treść na podstawie oryginalnych instrukcji zawartych w tym średnioangielskim tekście. Każdy z uczestników warsztatów używał do wykonania diagramów własnoręcznie przygotowanego atramentu żelazowo-galusowego.

Zdjęcia: BUW, Sylwester Łodej, Krystian Szczęsny