Gotyckie oprawy w gotyckim Toruniu z Zespołem SIGLUM

W sobotę, 1 lutego 2025 członkowie Zespołu Badań nad Rękopisami SIGLUM mieli okazję obejrzeć wystawę „Oprawy gotyckie XIII – XVI wieku ze zbiorów toruńskich”. Wystawa zorganizowana przez toruńskie środowisko naukowe przy okazji cyklicznych konferencji oprawoznawczych została udostępniona dla publiczności w gotyckich wnętrzach toruńskiego ratusza (obecnie Muzeum Okręgowe). Naszym  przewodnikiem po tej wyjątkowej – również w skali europejskiej – ekspozycji był jeden z inicjatorów i kuratorów wystawy, profesor Arkadiusz Wagner z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Toruńskie przedsięwzięcie muzealne ma na celu przedstawienie historii i ewolucji gotyckich opraw książkowych w oparciu o niezwykle bogate zbiory miejscowych księgozbiorów (Biblioteka Uniwersytecka UMK, Książnica Kopernikańska, Muzeum Okręgowe, Muzeum Diecezjalne, Archiwum Państwowe a także zbiory prywatne). Wśród eksponatów znalazły się zarówno księgi pochodzące z terenu Państwa Zakonnego oraz Prus Królewskich i Książęcych, jak i te z innych obszarów (m.in. Małopolska, miasta niemieckie, Włochy, Czechy), które w toku dziejów trafiły do miasta Mikołaja Kopernika. Obok gotyckich opraw na wystawie można oglądać przykłady z unikalnego toruńskiego zbioru tabliczek woskowych oraz gotyckie obrazy i rzeźby, przedstawiające detale wiązane z kulturą materialną książki.

Podczas specjalnego kuratorskiego oprowadzania zorganizowanego dla Zespołu SIGLUM profesor Wagner przedstawił koncepcję doboru eksponatów, opowiedział o ewolucji gotyckich opraw i metod ich wytwarzania między wiekiem XIII a XVI i scharakteryzował poszczególne części ekspozycji. Czytelna i przemyślana organizacja wystawy pozwala poznać różne typy opraw – od kunsztownych modlitewników dla elit społecznych znajdujących się w części zatytułowanej „Dewocja i luksus”, do ujmujących użytkową „skromnością” opraw ze zbiorów średniowiecznych uczonych, prezentowanych w części zatytułowanej „W zaciszu archiwów i studioli”. Wystawie towarzyszy dwujęzyczny Katalog Oprawy gotyckie XIII–XVI wieku ze zbiorów toruńskich, opracowany przez Arkadiusza Wagnera, Magdalenę Awianowicz, Martę Czyżak, Beatę Madajewską i Krzysztofa Nierzwickiego. Wydana przez Wydawnictwo Naukowe UMK publikacja jest doskonałym uzupełnieniem i komentarzem naukowym do prezentowanych eksponatów. Jednocześnie, będąc zapisem toruńskiej wystawy, wskazuje kierunki i perspektywy dalszych badań nad książką gotycką na ziemiach polskich.

Po wystawie członkowie Zespołu SIGLUM zwiedzali zabytkowe miejsca toruńskiego Starego i Nowego Miasta, między innymi, Bazylikę Katedralną św. Janów oraz kościół św. Jakuba. Naszym przewodnikiem po Toruniu był pan Piotr Kożurno (Biblioteka UMK), któremu składamy serdeczne podziękowania. Podziękowania kierujemy także do naszej koleżanki z Zespołu – dr Marty Czyżak – za pomoc i zaangażowanie w przygotowanie toruńskiej wyprawy, dzięki którym całe przedsięwzięcie było nie tylko dopracowanym w szczegółach wyjazdem kulturalnym ale również przemiłą okazją do spotkania w większym gronie. Szczególne podziękowania kierujemy do prof. Arkadiusza Wagnera, które zechciał wprowadzić nas w niezwykły świat gotyckich opraw z właściwym sobie bibliofilskim zacięciem a także ofiarować Zespołowi SIGLUM egzemplarz wspomnianego wyżej Katalogu.

Część prezentowanych na wystawie opraw została także omówiona w dwu prezentacjach dostępnych w serwisie Google Arts & Culture: Oprawy gotyckie XIII-XVI wieku oraz Oprawy gotyckie: ukryte detale.

Autorki: Monika Opalińska i Agnieszka Fabiańska