Zespół Siglum regularnie organizuje publicznie dostępne wykłady na temat różnych aspektów badania rękopisów. Oto sprawozdanie z ostatniego w tym roku akademickim wykładu, który wygłosiła członkini Zespołu i współredaktorka bloga Zofia Załęska.

Book of Hours, ok. 1300-1310, Walters Art Museum, Walters Ms. W. 88, fol. 156v

Podczas ostatniego spotkania zespołu SIGLUM na platformie ZOOM Zofia Załęska, doktorantka Instytutu Historii Sztuki UW, wygłosiła wykład „Wyrzucony na margines: figura tańczącego Obcego na marginesach gotyckich manuskryptów”. Zofia Załęska bada sceny marginalne w relacji do treści danego rękopisu, skupiając się jednocześnie na ikonografii tańca średniowiecznego.

Vanderbilt Hours, 1475-1500, Beinecke Rare Book & Manuscript Library, Beinecke MS 436, fol. 21r

Wykład rozpoczął się od zdefiniowania pojęcia Obcego. To skomplikowany antropologicznie i socjologicznie koncept, jednak wśród scen pojawiających się na marginesach rękopisów między połową XIII a XV wiekiem przeważają Obcy rozumiani w sensie geograficznym (Dzicy Ludzie, przedstawiciele monstrualnej rasy żyjącej na obrzeżach znanego świata) oraz społecznym (przebrani aktorzy żyjący na marginesie, nie do końca będący członkami żadnej społeczności wiejskiej lub miejskiej).

Zofia Załęska wskazała na relację między scenami marginalnymi a treścią rękopisu. Pokazała, że marginesy nie są „gorszą” częścią karty, a równorzędnie współkreują przekaz, który odczytuje osoba czytająca manuskrypt. Uczestnicy mogli obejrzeć iluminacje z rękopisów takich, jak bogato zdobiona XIV-wieczna kopia Powieści o Aleksandrze (Bodleian Library, Bodl. 264), godzinki z początku wieku o miniaturowych wręcz rozmiarach 7,4 x 10,8 cm (Walters Art Gallery, W.88) oraz przykład godzinek z samej końcówki wieku XV (Beinecke Rare Book & Manuscript Library, Beinecke MS 436).

Ponadto prelegentka pokazała sposób, który może być przydatny przy identyfikacji tańczących „Nas”, czyli reprezentantów chrześcijańskiego kręgu zachodniej Europy, od „Nich”, czyli monstrualnych ras żyjących na granicy cywilizacji: najczęściej w ikonografii późnośredniowiecznej rozróżnia ich dynamizm tańca. Dzicy tancerze wykonują dynamiczne, pełne skoków i wymachów rękoma ruchy, podczas gdy artyści dworscy najczęściej są statyczni, pokazani jedynie w lekkim kontrapoście. Takie odróżnienie „Nas” od „Nich” często nadaje nowe konteksty ilustracji i fragmentowi rękopisu. Pozwala na wejrzenie w przekonania o własnej kulturze i cywilizacji autorów dekoracji średniowiecznych rękopisów oraz dużo mówi o ówczesnych lękach i niepokojach społecznych.